Z Zagłębiem związana jest wspaniała postać pierwszego Arcybiskupa Wileńskiego Jana Cieplaka, wielkiego patrioty, duszpasterza i teologa, męczennika za wiarę, kandydata na ołtarze. Urodził się on 17 sierpnia 1857 w Dąbrowie Górniczej. Został ochrzczony w Kościele św. Trójcy w Będzinie. Zmarł 17 lutego 1926 w Passaic w stanie New Jersey. Wczoraj ochodziliśmy 152 rocznicę Jego urodzin. Postać ta, dzięki wysiłkowi wielu ludzi dobrej woli, powoli wraca z niebytu i niepamięci!

Jan Cieplak pochodził z rodziny robotniczej. Był synem Jacentego i Julii z domu Bugajska.

W latach 1869-1873 uczył się w gimnazjum w Kielcach, a następnie studiował w tamtejszym seminarium duchownym, które ukończył w 1878 r. Następnie studiował w Akademii Duchownej w Petersburgu. Ukończył ją w 1882 r. Święcenia kapłańskie przyjął 24 lipca 1881 r. Został adiunktem na tej uczelni, gdzie wykładał archeologię biblijną, liturgię, teologię moralną, uczył też śpiewu kościelnego. Był też bibliotekarzem i ojcem duchownym Akademii.

W 1897 r. z uwagi na sprzeciw władz rosyjskich nie został rektorem seminarium duchownego w Kielcach. Był wielokrotnie szykanowany przez zaborcze państwo ze względu na działalność patriotyczną, za wygłaszanie patriotycznych kazań i udział w manifestacjach narodowych. Wielokrotnie też był karany.

W 1901 roku otrzymał stopień doktora teologii. 7 grudnia 1908 r. został konsekrowany na sufragana mohylewskiego. Od 6 sierpnia 1914 został administratorem archidiecezji mohylewskiej. Po rewolucji lutowej w 1917 uczestniczył w posiedzeniach Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego. 29 kwietnia 1919 został tytularnym biskupem Ochrydy. Jako najstarszy rangą przedstawiciel kościoła rzymskokatolickiego w Rosji radzieckiej, był dwukrotnie aresztowany w latach 1920 i 1922.

W dniach 21-25 marca 1923 sądzono go w Moskwie w pokazowym politycznym procesie. W jego następstwie, wraz z 14 innymi duchownymi, został skazany na karę śmierci za podżeganie do buntu poprzez zabobony. "Pluję na wasz Sakrament" - krzyczał bolszewicki prokurator Mikołaj Krylenko. Żądając kar śmierci dla sześciu oskarżonych, dowodził: "Paść winien Cieplak, aby wiedziano, że nie ma nikogo, ktoby stał tak wysoko, żeby go nie mogła dosięgnąć sprawiedliwość sowiecka. Paść winien Budkiewicz, jego główny doradca. (...) Na ławie oskarżonych znajdują się nie męczennicy wiary, ale wierni poddani kapitału międzynarodowego przy akompaniamencie dzwonów i śpiewie Ave Maria, wykonujący swoją brudną, kontrrewolucyjną robotę. (…) Wy mi tu nie mówcie o jakimś tam papieżu, którego nie znamy i nie wiadomo, czy znać chcemy. Ja was proszę na inny grunt, pany księdze, do artykułu 62. Oto kara śmierci, która was czeka - tego żądamy".

Procesowi towarzyszyła również propagandowa nagonka, a także liczne potępiające duchowieństwo wiece. W działalność tę aktywnie włączyli się polscy komuniści m.in.: Julian Marchlewski, Julian Leszczyński i Tomasz Dąbal. "Wyrażamy naszą głęboką pogardę arcybiskupowi Cieplakowi i jego towarzyszom i domagamy się surowej kary (...)”.
Pod naciskiem światowej opinii publicznej i po ostrzeżeniu ze strony rządu polskiego wyrok wobec biskupa Cieplaka zamieniono na 10 lat więzienia. Ks. Konstanty Budkiewicz został zabity strzałem w tył głowy 1 kwietnia 1923 roku w piwnicy gmachu NKWD przy Łubiance.
W 1924 wydalono biskupa Cieplaka z ZSRR. Przez Rygę udał się 12 kwietnia 1924 do Polski.

Na prośbę Polonii udaje się do USA. W ciągu trzymiesięcznego pobytu w Stanach zwizytował kilkaset kościołów, kaplic, szkół i organizacji polskich rozrzuconych po 25 diecezjach. Pracował ponad siły. W Ameryce otrzymał zawiadomienie, że papież Pius XI mianował go w marcu 1925 roku arcybiskupem wileńskim, a rząd polski za zasługi społeczne i narodowe przyznał mu wielką wstęgę orderu Polonia Restituta. Ingres pierwszego po zaborach arcybiskupa wileńskiego miał się odbyć 25 marca 1926 r. Jednak nadmierna praca wyczerpała nadwątlone sowieckimi represjami siły arcybiskupa. Zmarł 17 lutego 1926 w Passaic w stanie New Jersey.

Po sprowadzeniu zwłok do Polski 16 marca 1926 został pochowany w asyście prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w katedrze wileńskiej.

W 1952 r. w Rzymie rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny.

Piotr Dudała

Arcybiskup Wileński dr Jan Cieplak

15 lipca 2007r.